Uzun yüzyıllar boyunca üç kıtada hakimiyet süren Devlet-i Aliyye için Balkanlar her daim büyük bir önem taşıdı. Lakin, Osmanlılar XIX. yüzyılda buradaki topraklarını zamanla farklı nedenlerle kaybetmeye başladı. Bu kayıpların temel nedenlerinden bir tanesi de Rusya İmparatorluğu’nun Balkanlara ve Slavlara yönelik politikalarıdır. Ortodoks Slavları, Osmanlı’dan ayırarak, Çar’ın altında birleştirmeye yönelik türlü türlü propagandalar yapan Rusya’ya karşılık, Devlet-i Aliyye de kendine has yöntemler geliştirmiştir. Bu yöntemlerden en belirgini ve önemli olanı ise 1864 Vilayet Nizamnamesi’ni müteakip Tuna Valisi Midhat Paşa öncülüğünde kurulan Tuna gazetesidir.
1864 yılında yayınlanan Vilayet Nizamnamesi her bir vilayet içerisinde gazetelerin kurulmasını zorunlu kılıyordu. Devlet-i Aliyye bununla birlikte merkez dışında kalan yerlere de devlet kontrolünde haberlerin gitmesini sağlamayı amaçlıyordu. Nizamname uyarınca vilayetlerde açılan ilk gazete ise Tuna olmuştu. Özellikle Rus baskısının yoğun hissedildiği bölgelerden birinde, Rusçuk’ta kurulan matbaa ile Tuna gazetesi yayın hayatına başladı. Midhat Paşa’nın çabalarıyla nizamnamenin çıkarılmasından kısa bir süre sonra yayın hayatına başlayan Tuna ile Rus propagandasının Osmanlı tebaası üzerindeki etkilerinin yok edilmesi amaçlanıyordu.
Diğer vilayet gazetelerine de öncülük ve başarılı bir örnek teşkil eden Tuna gazetesinin bir önemli özelliği de Türkçe ve Bulgarca basılmasıydı. Daha önce de bahsettiğimiz gibi Rus propagandasının özellikle Ortodoks Slav halkı üzerinde yarattığı baskıyı kırmanın yolu hem Osmanlıca hem de ahalinin kendi dilinde resmi bir gazete yayınlamakta bulunmuştu. 1865 yılının ilk aylarından itibaren haftada bir gün çıkarılan gazete ’93 Harbi’ne kadar yayınlanmaya devam etti. Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rusların Tuna Vilayet Matbaası’nı toplarıyla hedef alması üzerine bina ve içerisindeki makineler ağır hasar almış ve matbaa faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır.
Tuna gazetesinin toplamda 52 sayısı yayınlanmıştır. Bu yayınlanan sayılarda birçok önemli devlet ve fikir adamının da yazıları bulunmaktadır. Gazetenin ilk sayısında baş yazıyı gazetenin de kurucusu olan Midhat Efendi kaleme almış, onun yanı sıra Giritli Selim Sırrı Paşa, hattat Yusuf Ziya Efendi gibi önemli kişiler de Tuna’da yetişmişlerdir. Gazetenin içeriğine bakıldığında – yine dönemin birçok gazetesine oranla – oldukça dolu olduğu görülmektedir. Büyük çoğunluğu iç haberler olmak üzere, dış haberler ve ilanlar kısımlarından müteşekkildi gazete.
Yayınlandığı sürece vilayet gazeteleri arasında da en başarılı örnek olan Tuna gazetesinin tirajları da XIX. yüzyılda yayınlanan bir gazeteye nazaran oldukça yüksektir. Net bir bilgi olmamasına rağmen gazetenin onuncu sayısında abone sayısının 1300 olduğu bilgisi verilmektedir. Oldukça yüksek bir tiraja ulaşan gazetenin Osmanlı tebaası içerisinde kamuoyu oluşturmak konusunda hedeflerini gerçekleştirdiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte, bölgede Müslüman-Türk ahali arasında gazeteciliğin doğmasına da ön ayak olmuştur. Zira, ’93 Harbi bitişi ile komünist rejimin kurulması arasındaki yıllarda Müslüman-Türk toplumu Bulgaristan’da toplamda 150’den fazla gazete ve dergi çıkarmıştır.
Kaynakça
Uygur Kocabaşoğlu, Tuna Vilayet Gazetesi
