10 Eylül tarihli gazetelerin “Tarihte Bugün” köşesinde, 10 Eylül 1914 günü, İngiliz savaş muhabiri Charles Repington’ın ilk defa “Birinci Dünya Savaşı” ifadesini kullandığı gün olarak anılıyor. Repington’ın 1920 yılında basılan The First World War, 1914-18 başlıklı hatıratında, 10 Eylül 1918’de girdiği bir günlük yazısı alıntılanarak, terimi ilk kullananın kendisi olduğu öne sürülüyor. Remington, günlüğüne şunları kaydetmiş: “Savaşın doğru adının ne olduğunu tartıştık. Ona, savaşa şimdi (Esas) Savaş dediğimizi, ama bunun devam edemeyeceğini söyledim. Napolyon Savaşları, Büyük Savaştı. Alman Savaşı demek ise onlara büyük iltifat etmek olacaktı. Daha iyi bir başlık olarak ‘Dünya Savaşı’nı önerdim ve sonunda ortaklaşa ‘Birinci Dünya Savaşı’nda karar kıldık, böylece gelecek bin yılın insanları dünya tarihinin savaşın tarihi olduğunu unutmayacaktı.” Remington’ın bir tanıdığıyla arasında geçen konuşmayı aktardığı yazısı, kendisinin savaş devam ederken “Birinci Dünya Savaşı” terimini ilk kullanan kişi olarak sunulmasına neden olsa da, aslında bu terimin daha önce de kullanıldığını görüyoruz.
Alman biyolog ve filozof Ernst Haeckel, 20 Eylül 1914 tarihinde Indianapolis Star gazetesine yazdığı bir makalede şu ifadeleri kullanıyor: “Korkulan ‘Avrupa Savaşı’nın işleyiş ve karakterinin kelimenin tam anlamıyla ilk dünya savaşı olacağına dair hiçbir şüphe yoktur.” Bu bilgiyi Fred R. Shapiro’nun editörlüğünü yaptığı, Joseph Epstein’in önsözünü yazdığı The Yale Book of Quotations’ta bulmak mümkün.
Biraz daha geriye, 1904’e gittiğimizde Alman yazar August Wilhelm Otto Niemann’ın Der Weltkrieg: Deutsche Traume, yani “Dünya Savaşı: Alman Gayeleri” adlı bir kitap kaleme aldığını görüyoruz. Terim Almancada kullanılmış olsa da kitabın adı İngilizceye “İngiltere’nin Yaklaşan Fethi” olarak çevrilmiş.
New York Times’ta 16 Aralık 1898’de yayımlanan bir makalede de dünya savaşı teriminin geçtiğini görmek mümkün: “Bay Page, Birleşik Devletler’in, ittifakların birbirine karışması korkusundan Filipinler’i İspanya’ya iade etmesi durumunda yağmacı devletlerin üzerlerine çullanacağını ve bunun bir dünya savaşıyla sonuçlanacağını belirtti.”
Kelimenin Alman kaynaklarındaki tarihi 16. yüzyıla kadar gidiyor. Almancanın en kapsamlı sözlüğü olma niteliği taşıyan Grimm Kardeşler’in düzenledikleri Deutsches Wörterbuch, Weltkrieg’in ilk kullanım tarihi olarak 1599’u işaret ediyor. Sözlüğe göre dinî metinler kaleme alan Heinrich Fabricius, Auszug bewerter Historien eserinde “İsa’da huzur bulanı bu dünya savaşı kaygılandırmaz” şeklinde bir ifade kullanıyor. Dünya savaşı, burada bugün anladığımızdan başka bir şekilde kullanılmış olsa da dünya mücadelesi, dünya kavgası gibi anlamlara gelebilecek bir kelime değil, doğrudan Weltkrieg tercih edilmiş. Bu da konuya salt etimolojik olarak bakıldığında onun en eski kullanım olarak gösterilmesini makul kılıyor.
Dünya savaşı teriminin ilk kullanımının Charles Repington’a atfedilemeyeceğini görüyoruz. Yalnızca İngilizce ve Almanca dillerinde kısa bir araştırma yapılarak bu sonuca varıldığını da hatırlatmakta fayda var. Başka dilleri de içine alan daha kapsamlı bir araştırmanın ortaya koyacağı sonuçlar ilginç olacaktır.
