Esendal bugün çok fazla okunan yazarlardan değil. Kendi döneminde de çok fazla popüler olduğu söylenemez. Ömer Seyfettin, Sabahattin Ali ve Sait Faik’le birlikte hikayemizin mimarlarından kabul edilmesinin sebebi çok okunması değil, sonra gelen hikaye yazarları üzerinde hafife alınamayacak etki yapmış olmasıdır. Ki kendi yazarlığının çok fazla üzerini titrediği bile söylenemez Esendal’ın. Politikaya daha fazla değer verdiği ortadadır. Hikayelerini hep erteleyerek ve gecikerek yayımlamıştır. Muhtemelen işten güçten zaman bulamadığı ve belki de siyasi kariyerine zarar verebileceğini düşündüğü için. Zira eleştirel bir yazardır Esendal. Küçük insanları, gündelik ilişkileri anlatırken bir yandan da yoğun bir eleştirellik havası hakimdir hikayelerinde. Sahici ve samimi olmayan her şeyi eleştirir. Ne var ki bu yanı, yani eleştirelliği çok fazla öne çıkmamıştır. Bunun da sebebi, minimalizmidir. Hikayelerinde açıkça hiçbir fikir ileri sürmez. Tiplerini konuşturmakla, okuyucuya bazı şeylerin yolunda gitmediğini sezdirmekle yetinir. Dünya görüşü ise yine bu küçük konuşma ve ilişkilerde gizlidir. Küçük insanların basit çıkarlarının uyumu ve çatışması üzerine kurulu bir dünya yaratır Esendal. Bugün Esendal’ı bizim için değerli kılan bu minimalizmden çok tiplerindeki renktir diyebiliriz. Gerçekçi yazarların çizdiği tip ve karakterler, hiçbir zaman Esendal’ın kendileri olma dışında hiçbir amaçları olmayan insanları kadar gerçekçi çizilmemiştir. Gerçekçi yani sosyalist veya İslamcı yazarların da, idealist ya da milliyetçi ve muhafazakar yazarların da tip ve karakterleri yazarın okuyucuya duyurmak istediği düşünceler ve görüşler için birer araçtan ibarettir çoğu zaman. Gerçekçilik yolunu terk eden modernist yazarlarımızın karakterleri için de durum çok farklı değildir. Bireyseli veya bireyciliği anlatmak gibi bir dertleri vardır bu tarz yazarların da. Bir tek Esendal, gün gibi gerçek karakterleriyle çıkar karşımıza. O kadar gerçektir ki, bazen bu yüzden hikayeleri bir şey söylemeden biter, okuyucunun söz konusu karakterler hakkındaki merakı da tatmin edilememiş olarak kalır. Sonuçta, kaliteli fakat eksik bir yazardır Esendal. Belki düşünceleri için de aynı şey söylenebilir.
