Osmanlı ahalisinin 16. yüzyılda tanış olduğu kahve ve kahvehaneler kısa süre içerisinde gündelik hayatın merkezine girmiş ve günden güne daha fazla insanı kendisine çekmiştir. Yazı dizisinin bundan önceki kısımlarında sırasıyla kahvehanelerin nasıl yaygınlaştığını, kahvehane türlerini ve sosyal rollerini yazmıştık. Bu yazıda ise Osmanlı’da kahvehanelerin nasıl ve ne sebeplerle kapatıldığı ele alınacak.
Osmanlı’da kahvehanelerin kapatılması, düşünülenin aksine belli bir tarihte kesin olarak olmamıştır. Yani, kahvehanelerin kapatılması için tek bir tarih vermek ve bundan sonra kahvehanelerin tamamen ortadan kalktığını söylemek mümkün değildir. Lakin, belli dönemlerde farklı sebeplerden ötürü kahvehane yasaklarının ortaya çıktığı da bilinen bir gerçektir. Kahvehanelerin kapatılması konusunda en önemli etkenlerden birisi de dinî çevrelerden gelen eleştirilerdir. Özellikle kahvehanelerde müzik dinlenilmesi, tavla ve satranç oynanması ve hatta insanların zamanlarını boşa geçirdiği görüşü eleştirilere maruz kalmıştır. Şeyhülislam Ebussuud Efendi de kahvenin kavrulması sırasında kömürleştiğini öne sürerek kahvenin haram olduğu ve kahvehanelerin kapatılması gerektiği yönünde fetvalar vermiştir.
Dinî sebeplerinin yanı sıra kahvehanelerin bir toplanma yeri ve zaman zaman devlete eleştiri merkezi olması sebebiyle de kapatıldıkları bilinmektedir. Örneğin, Sultan I. Ahmed döneminde (1590-1617) yeni kahvehanelerin açılması yasaklanmış, açık olanlar ise kapatılmıştır. Bu tedbirlerin üzerine bir de kahveler çuvallarla denize dökülmüştür. Ayrıca 1633 yılında İstanbul’da çıkan büyük yangından sonra da Sultan IV. Murad kahvehanelerin kapatılmasını emretmiştir. Yasaklara karşı gelenler ise ciddi cezalara çarptırılmışlardır. Bunun bir başka örneği de, Yeniçeri Ocağı’nın kapatılmasını takip eden yıllarda Yeniçeri kahvehanelerinin de yasaklanmasıdır.
Ancak, belki de yasak olanın her daim cazip olması nedeniyle üzerlerinde en sıkı baskıların uygulandığı zamanlarda bile “Koltuk” adı altında yenileri açılmıştır. Özellikle çıkmaz sokaklarda, gizli olarak açılan koltuk kahvehaneleri insanların ciddi yaptırımlara rağmen kahve tüketimi ve kahvehaneleri kullanmak konusunda ne kadar ısrarcı olduklarının bir göstergesidir.
Kaynakça
Cengiz Yıldız, Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri
