19. yüzyıl, Osmanlı tarihinde genellikle modernleşme çabaları ile birlikte anılmıştır. Köklü gelenekleri, idari, mali ve askeri kurumları olan büyük bir imparatorluğun transformasyonu, ‘çağa’ ayak uydurması beraberinde birçok problemi de getirmiştir. İdari, sosyal, mali ve askeri kurumların modernizasyonlarının yanı sıra eğitim alanında da birçok yeni uygulamaya gidilmiştir. Bunlardan bir tanesi de kızlar için iptidaiye ve rüştiyelerinin açılması ile paralel olarak gelişen muallime eksikliğiydi. Memalik-i Mahruse’de bulunan kız iptidaiye ve rüştiyelerinde görev alabilecek muallimeler yetiştirilmesi adına 1869 yılında yayınlanan Maarif-i Umûmiyye Nizamnâmesi uyarınca bir Darülmuallimat kurulması gündeme gelmişti.
Ayasofya civarında kiralanan bir binada hizmet vermeye başlayacak olan Darülmuallimat’a öğrenciler bulabilmek adına gazetelere ilanlar verilmiştir. Bunlardan bir tanesi Takvim-i Vekâyi gazetesinde 1 Zilkade 1286 (2 Şubat 1870) tarihinde verilmiştir ve okula kaydedilecek olan kadınların 13 ila 35 yaş arasında olması gerektiği not edilmiştir.
Darülmuallimat’ın açılışı ise 24 Muharrem 1287 (26 Nisan 1870) tarihinde Maarif Nazırı Saffet Paşa tarafından yapılmıştır. Bu tarihten itibaren başlayarak, yukarıda belirtildiği üzere uzun yıllar kız iptidai ve rüştiyelerine muallime yetiştirmek için hizmet vermiştir. Bununla birlikte özellikle savaş zamanlarında az veya bazen hiç mezun veremediği yıllar bulunmaktadır. Modern anlamda bir müfredat ile üç yıllık ders programı oluşturulan Darülmuallimat’ta Farsça, Arapça, Osmanlıca, Coğrafya, Tarih, Osmanlı Tarihi gibi derslerin yanında Nakış, Dikiş, Müzik ve Resim gibi dersler de verilmekteydi. Bazı yıllarda müfredatta değişikliklere gidilse de genel itibariyle verilen dersler aynı kalmıştır.
Bu şekilde Devlet-i Aliyye’de ilk defa muallime yetiştirilmek üzere 1870 yılında bir mektep kurulmuş ve 1924 yılında kapatılana kadar bu mektepten mezun olan muallimeler kızlar için açılan iptidaiye ve rüştiyelerde eğitimler vermiştir. Bir ilk oluşuyla, Osmanlı modernleşmesi ile ilgili birçok çalışmaya konu olabilecek bir kurum olarak karşımıza çıkar Darülmuallimat.
Her ne kadar bazı ‘tarihte bugün ne oldu?’ köşelerinde Darülmuallimat’ın 8 Şubat 1870’te açıldığı yazsa da bu tarihin doğruluğu şüphelidir. Zira gazetelerde yayınlanan ilanlar 1870 yılının iki şubatına işaret ederken, yine mektebin açılışının haberlerini 25 Muharrem 1287 tarihinde yapmışlardır. Bu nedenle açılışının Nisan 1870’e tekabül ettiğini, ilanların da aynı yılın Şubat ayına rastladığını söyleyebiliriz. Fakat 8 Şubat tarihini Darülmuallimat’ın açılışı olarak göstermek bir yanılgıdan ibaret olacaktır.
Kaynakça
Mustafa Şanal, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunun (Darülmuallimat), Kuruluşu, Okutulan Dersler ve Kapatılışı (1870-1924)
Takvim-i Vekâyi, 25 Muharrem 1287
