Gerek astronomi gerekse astroloji günümüzde insanların hayatlarında önemli yerler kapsıyor. Astronomi bir bilim olarak insanların hayatına çok uzun yıllar önce girmişti, keza astroloji de öyle. Ancak özellikle Türkiye’de nereye baksak astrologlarla, burç yorumlarıyla karşılaşıyoruz. Bir bilim olarak astronomi ise daha marjinalleşmiş, az kişi tarafından ilgiyle takip edilir durumda. Osmanlı döneminde ise bu durum oldukça farklıydı. Yıldız ve uzay bilimleri devlet katında da önemli bir yer tutuyor hatta müneccimbaşılık resmî bir kurumdu.

Müneccimbaşı, İslam tarihinde olduğu gibi Osmanlılarda da ilm-i ahkâm-ı nücûm ve ilm-i felek olarak bilinen, astronomi ve astroloji dalları ile ilgilenirdi. Müneccimbaşı; sermüneccim, sermüneccimân-ı hassa veya reisü’l-müneccimîn gibi isimlerle de bilinirdi. Bu kurumun Osmanlı’da ilk ne zaman ortaya çıktığı hakkında fazla bir bilgi bulunmasa da rastlanılan ilk kayıtların II. Bayezid (1481-1512) dönemine kadar uzanıyor. Ancak II. Murad döneminde (1421-1451) hazırlanan takvimlerin olması da müneccimlerin 15. yüzyılın başında görev aldığına işaret ediyor. Her ne kadar bu döneme ait defterlerde resmi olarak bir kaydı bulunmasa da 1400lü yılların başlarında müneccimlerin görev aldığını hazırlanan takvimlerden anlayabiliyoruz.

Müneccimbaşı Osmanlı’da imliye sınıfına mensup kişiler arasından seçilir ve yukarıda bahsedildiği gibi ilm-i nücûma vakıf olmaları beklenirdi. Ayrıca Osmanlı sarayında görev alan birçok müneccimbaşı aynı zamanda vakanüvislik, hattat, hassa tabibi gibi farklı görevlere de sahipti. 15. yüzyıldan başlayarak bir devlet görevlisi olan müneccimbaşıların en önemli görevlerinden bir tanesi takvimler hazırlamaktı. Takvimler hazırlanırken nevruz baz alınır bir nevruzdan ötekine kadar bir takvim çıkarılırdı. Takvimlerde ayrıca önemli dini ve tarihi günler de yer alırdı. Bu yıllık takvimlerin dışında bir de ramazan aylarında imsakiye hazırlama görevi de müneccimbaşına aitti. İmsakiyeler başta padişah olmak üzerine devlet görevlilerine dağıtılırdı. Müneccimbaşının bir başka görevi de sadrazamların mühür alacakları, cülûs veya ordunun sefere çıkacağı günlerin belirlenmesi konusunda da padişaha hizmet verirlerdi.

15. yüzyıldan itibaren birçok önemli görev alan müneccimbaşılar, resmi olarak 1924’e kadar görev yaptılar. Bu süre zarfında birbirinden önemli ve başarılı müneccimbaşı görev alırken, genellikle azledilmeleri siyasi olaylar sonucunda gerçekleşmiştir.

Kaynakça

Müneccimbaşı, İslam Ansiklopedisi